ünlü daralması konulu makalemizde siz değerli okurlarımıza ünlü daralması ile ilgili cümleler nelerdir ve ünlü daralması nedir sorularını cevaplayacağız. Ardından ünlü daralması örnekleri neler olduğundan bahsedeceğiz.
ünlü Daralması Nedir ?
Son harfi a veya e sesli harfleriyle biten fiil köklerine ve fiil gövdelerine, şimdiki zaman eki yani -yor eki getirildiği zaman kelimenin sonundaki a veya e sesli harfi daralır. Bu duruma ünlü daralması denir. Bu ünlü daralması olayının sebebi ise şimdiki zaman ekindeki y harfinin daraltıcı etkisidir. Ünlü daralması olayına şu kelimeleri örnek olarak verebiliriz:
– söyle-yor – söyl(ü)yor
– anla-yor – anl(ı)yor
– yaşa-yor – yaş(ı)yor
– ar(a) – yor – ar(ı)yor
– kan(a) – yor – kan(ı)yor
– tuzl(a) – yor – tuzl(u)yor
– yakal(a) – yor – yakal(ı)yor
– düşl(e) – yor – düşl(ü)yor
– anlam(a) – yor – anlam(ı)yor
– seçm(e) – yor – seçm(i)yor
– temizl(e) – yor – temizl(i)yor
Ünlü Daralması İle İlgili Bazı Detaylar
Türkçe’mizde ye-, de- ve ne- sözcüklerinin bazı kullanım şekillerinde kaynaştırma ünsüzü olan y harfinden önceki geniş ünlü harfte daralma gerçekleşir. Bunların dışındaki diğer sözcüklerde kaynaştırma ünsüzü olan y harfinden önceki geniş ünlüde harfte daralma gerçekleşmez. Bu ünlü daralmasına örnek vermemiz gerekirse;
– ye -y – ecek – yiyecek
– ye – y – elim – yiyelim
– de – y – ecek – diyecek
– ne – y – e – niye
Ünlü daralması ile ilgili örnekler yapılan yanlışlıklar ve doğru halleri:
– bekleyecek -> bekliyecek
– düzenleyecek -> düzenliyecek
– dinleyelim -> dinliyelim
– başlayacak -> başlıyacak
– anlayamadım -> anlıyamadım
– sevmeyeceğim -> sevmiyeceğim
Fiil kökleri de- ve ye- olan kelimelere gelecek zaman eki, istek kipi, sıfat-fiil eki ve zarf-fiil eki getirildiği zaman veya farklı herhangi bir ek getirildiği ve araya y kaynaştırma ünsüzü girdiğinde, bu a ve e sesleri daralarak ı, i, u, ü harflerine dönüşür. Bu türü ünlü daralması ile ilgili örnekler vermemiz gerekirse;
– de-yor – diyor
– de-e – diye
– de-en – diyen
– de-e-lim – diyelim
– ye-en – yiyen
– ye-ince – yiyince
– ye-ecek – yiyecek
ünlü daralması ile ilgili cümleler olarak da örnek verebiliriz:
– Ben seni sevmiyorum.
– Bu toplantıyı kim düzenleyecek?
Bu konu hakkında önemli bir not ekleyecek olursak; çok heceli kelimelerde sadece söyleyişte daralma vardır. Söyleyişte ünlü daralması örnek olarak, atlıyarak, başlıyan vb. kelimeleri gösterebiliriz.
